بي نظير ترين تخته نردهادر کردستان

بازي تخته نرد در گذرتاريخبا چنين تخته و اين مهره و ايـن كهنه حريف چشـم بردن بودت،عقـل تو بي‌بـنياد اسـت بـخت در آمد كار اسـت، نـه دانـسـتـن كـــارطاس اگر نيک نـشيند همه كس نـراد استدر جزوهء كوچكي به زبان پهلوي يكي از داستانهاي مربوط بهپيدايش تخته نرد را مي‌توان خواند: در زمان پادشاهي انوشيروان خسرو پسرقباد، پادشاه هند «ديورسام بزرگ» براي سنجش خرد و دانايي ايرانيان و اثبات برتريخود شطرنجي را که مهره هاي آن از زمرد و ياقوت سرخ بود، به همراه هدايايي نفيس بهدربار ايران فرستاد و «تخت ريتوس» دانا را نيز گماردهء انجام اين کار ساخت. او درنامه‌اي به پادشاه ايران نوشت: «از آنجا که شما شاهنشاه ما هستيد، دانايان شما نيزبايد از دانايان ما برتر باشند. پس يا روش و شيوهء آنچه را که به نزد شمافرستاده‌ايم (شطرنج) بازگوييد و يا پس از اين ساو و باج براي ما بفرستيد». شاهايران پس از خواندن نامه چهل روز زمان خواست و هيچ يک از دانايان در اين چند روزچاره و روش آن را نيافت، تا اينکه روز چهلم بزرگمهر كه جوانترين وزير انوشيروان بودبه پا خاست و گفت: «اين شطرنج را چون ميدان جنگ ساخته‌اند كه دو طرف با مهره هايخود با هم مي‌جنگند و هر كدام خرد و دورانديشي بيشتري داشته باشد، پيروز مي‌شود.» ورازهاي کامل بازي شطرنج و روش چيدن مهره ها را گفت. شاهنشاه سه بار بر او درودفرستاد و دوازده هزار سکه به او پاداش داد. پس از آن «تخت ريتوس» با بزرگمهر بهبازي پرداخت. بزرگمهر سه بار بر تخت ريتوس پيروز شد. روز بعد بزرگمهر تخت ريتوس رابه نزد خود خواند و وسيلهء بازي ديگري را نشان داد و گفت: اگر شما اين را پاسخداديد ما باجگزار شما مي شويم و اگر نتوانستيد بايد باجگزار ما باشيد.» ديورسام چهلروز زمان خواست، اما هيچ يک از دانايان آن سرزمين نتوانستند «وين اردشير» را چارهگشايي کنند و به اين ترتيب شاه هندوستان پذيرفت كه باجگزار ايران باشد. اين بازي نوتخته نرد بود.اين داستان در عين اينکه مقابلهء تفکر ايراني با تفکر بيگانهرا نشان مي‌دهد، يعني دخالت تقدير و سرنوشت (نرد) و يا احاطهء کامل تدبير و عقلانسان بر زندگي (شطرنج)، احتمالاً حقيقت ندارد و تخته نرد به يک باره و توسط يک نفراختراع نشده است. اما در اينکه تخته نرد يکي از قديميترين بازيهاي جهان است، شکينيست.تا چندي پيش تصور مي‌شد که خاستگاه تخته نرد در حدود پنج هزار سال پيشدر بين‌النهرين بوده است. در دههء بيستم ميلادي باستان‌شناس انگليسي سر لئوناردوولي (Sir Leonard Woolley) در خرابه‌هاي آرامگاه سلطنتي اور (عراق کنوني) يک بازيتخته نرد يافت که با بازيهاي کنوني تفاوت چنداني ندارد. چند سال بعد در مقبرهءتوت‌انخ‌آمون در دلتاي نيل تخته نردهاي ديگري کشف شدند که قدمت آنها به ۱۵۰۰ سالقبل از تولد مسيح مي‌رسد. بسياري از نقاشيهاي ديواري مقبره حکايت از محبوبيت اينبازي دارند که هم بين توانگران و هم بين مردم عادي رواج داشته است.امااکنون کهنترين تخته نرد جهان در شهر سوخته به همراه ۶۰ مهره يافت شده که بسيارقديميتر از تخته نرد گورستان سلطنتى اور در بين النهرين مي‌باشد. اين كشف بزرگ،باستان شناسان را به اين نتيجه رسانده كه بازى تخته نرد از شهر سوخته به تمدن بينالنهرين رفته است. «منصور سجادى» باستان شناس و سرپرست هيات كاوش در شهر سوختهمي‌گويد: «اين تخته از چوب آبنوس و به شكل مستطيل است. روى اين تختهء بازى نقش يكمار حكاكى شده كه اين مار با پيچش به دور خود، ۲۰ حلقه ايجاد كرده است. اين ۲۰دايره در واقع ۲۰ خانهء بازى هستند. نقش مار روى تخته به گونه‌اى است كه در نهايتدم مار در دهان او جاى گرفته است.» به گفتهء سجادى ۶۰ مهرهء يافت شده در يك ظرفسفالى در كنار تخته قرار داشته اند. جنس اين سنگ ها از جنس سنگهاى رايج در شهرسوخته از جمله لاجورد، عقيق و فيروزه است. (منبعچندي پيش در جيرفت نيز پنج تختهء بازيبا قدمت حدوداً پنج هزار سال يافت شد که به گفتهء دكتر «يوسف مجيدزاده»، سرپرستگروه باستان شناسي جيرفت و حوزهء هليل‌رود، اين تخته‌ها مانند بازي تخته نرد به نظرمي‌رسند.تخته نرد در جنوب اروپا به تدريج گسترش پيدا کرد. افلاطون، هومر ومشاهير يوناني ديگر آن را در نوشته‌هاي خود توصيف کرده‌اند. به جفت شش «آفروديت» مي‌گفتند و رقمهاي پايين‌تر تاس را «سگ» مي‌ناميده‌اند. در بين روميان قديم بازيبيش از پيش محبوبيت و گسترش يافت. آنها با سه تاس بازي مي‌کردند و سه نام مختلفبراي تخته نرد داشتند: Alea (ريختن تاس)، Tabulae (تخته، ميز) يا Ludus duodecim scriptorum (بازي دوازده‌خطي). در پمپئي يک نقاشي ديواري عظيم کشف شد که صحنهء اولآن دو رومي را هنگام بازي نشان مي‌داد. در صحنهء دوم صاحب مسافرخانه دو بازيگر رابا خشم بيرون مي‌اندازد.با اين حال تخته نرد ديرتر، يعني بعد از جنگهايصليبي در بقيهء اروپا رواج پيدا کرد. به آن نرد، Tric Trac ،Puff، Tables يا Plakoto مي‌گفتند و با دو تاس بازي مي‌کردند. Tabula، نوع رومي بازي، در تمام اروپاگسترش يافت. در ابتدا بازي اشرافيان بود، اما به تدريج بين مردم عادي نيز محبوب شد. کليسا قرنها سعي کرد که جلوي اين نوع قمار را بگيرد و موفق نشد.اما تختهنرد در هيچ نقطهء جهان غرب مانند انگلستان رواج و محبوبيت نداشته است. طبق گزارشهايشفاهي ريچارد شيردل به خاطر علاقهء سربازانش به اين بازي مرتب دچار دردسر مي‌شدهاست، به همين دليل دستور داده بود که هيچ فردي با درجهء پايينتر از شواليه اجازهءبازي به شرط برد و باخت پول ندارد.اولين مسابقهء بين‌المللي تخته نرد بههمت شاهزاده Alexis Obolensky در سال ۱۹۶۴ در جزاير باهاما انجام شد و از آن زمانبه بعد سالانه تکرار مي‌گشت. در دههء ۷۰ اولين کتابهاي قوانين بازي نوشته شدند وباعث گسترش بيش از پيش تخته نرد گشتند. شخصيتهاي مشهوري مانند کريستينا اوناسيس (Christina Onassis) دختر ميلياردر معروف يوناني آريستوتلس اوناسيس، گونتر ساکس (Gunther Sachs) وارث کارخانهء اوپل و شوهر سابق بريژيت باردو، يو هفنر (Hugh Hefner) ناشر مجلهء پلي‌بوي و غيره به رواج بيشتر اين بازي در جهان غرب دامن زدند. در ايران اين بازي با وجود مخالفتهاي متعصبان مذهبي که با هرگونه تفريح وشادي و هيجان بي‌آزار دشمن هستند کماکان محبوبيت خود را حفظ کرده است. از محمدپيامبر مسلمانان نقل شده که «هر كس نرد بازى كند مثل اين است كه دستش را در گوشت وخون خوک رنگ كرده است» و «هر كس نرد بازى كند به راستى كه از خدا و رسولش نافرمانىكرده است». طبق اين گفته و حديثهاي ديگر در اسلام بازي با نرد ولو بدون برد و باختحرام شناخته شده است. با اين حال پير و جوان بدون توجه به اينگونه فرمانها و فتواهااين بازي زيبا و مهيج را تا امروز زنده نگه داشته‌اند.تخته نرد از يک تختهءدو قسمتي و دو تاس تشکيل گشته که در هر طرف تاسها، اعداد يک تا شش با ستاره‏ها ياخالهايى ريز نشان داده شده است.باختم با پاكبازان، عالم خاكى به خاکوزپى آن عالم اينک در قمارى ديگرمبردم از نراد گيتى يک دو داو اندر سهزخمگرچه از چار آخشيج و پنج حس در شش ‏درمتوجه کنيد به ظرافت خاقانى کهچگونه اعداد يک تا شش را در يک بيت جا داده است. واژهء «داو» در مصرع سوم يکي ازاصطلاحات رايج تخته نرد است، يعنى اينكه يكى از دو حريف ادعا كند كه بازى را خواهدبرد و از ديگري بخواهد كه تسليم شود. «آخشيج» به معناي عنصر مي‌باشد، چار آخشيجيعني عناصر چهارگانه.ستاره‏ها يا خالهاى روى تاس (کعبه) نشانهء ستاره‏هاىآسمان هستند كه گردش و وضعيت آنها سرنوشت انسانها را رقم مي‌زنند و کاسهء کوچکچرميني که در آن تاسها مي‌غلتند و واژگونه روي تخته گذاشته مي‌شود حکم ظرف آسمان رادارد که روي زمين (تخته) قرار گرفته است. اگر عدد يک طرف تاس را با عدد طرفمقابل آن جمع كنيم عدد ۷ را به دست مي‌آوريم كه نشانهء هفت روز هفته است. تختهء اينبازى دو خانهء دوازده‌گانه دارد، به نيت ۲۴ ساعت شبانه‏روز. ۳۰ مهره روزهاي ماه رانشان مي‌دهند، با پانزده مهرهء سفيد به نشانهء پانزده شب مهتابى و پانزده مهره سياهبه نشانهء پانزده شب تاريک. تخته نرد به چهار قسمت تقسيم شده است كه نمايانگر چهارفصل سال يا چهار عنصر باد و آب و خاک و آتش است.يکي از نخستين كتابهاىايرانى دربارهء بازى تخته نرد «رسالهء قمارخانه» نوشتهء محمد امين ميرزا قاجار پسرفتحعلى شاه مي‌باشد. نويسنده در اين كتاب به ۹ بازى رايج و مرسوم عصر خود پرداختهاست، از جمله تخته نرد. محمدعلى جمالزاده در مقالهء «بازى نرد قبل از سامانيان» دربارهء گذشتهء تاريخي اين بازي نوشته است. اخيراً نيز کتابي با عنوان تخته نردتقدير يا تدبير نوشتهء ابوالقاسم تفضلي منتشر گشته که در آن به تاريخچهء تخته نرد وتأثير آن بر ادبيات فارسى پرداخته شده است (آقاي ابوالقاسم تفضلي برادر مرحوم محمودتفضلي است که آثار جواهر لعل نهرو را به فارسي برگردانده. جالب اينکه پسرِ آقايمحمود تفضلي، دکتر شيوا تفضلي، نفر دوم مسابقات جهاني تخته نرد است و رياست عاليهءمسابقات تخته نرد اروپاي غربي را به عهده داردكتابشامل بسياري از حكايات خواندنى و تاريخي، اشعار شاعران قديمى و تعبيرها و اصطلاحاتپيرامون تخته نرد مي‌باشد.همچنين مي‌توان به كتاب «تخته نرد از ديدگاهتاريخ و ادبيات» نوشتهء عزيز نقدي‌وند اشاره کرد كه توسط انتشارات كليدر به چاپرسيده است. اين كتاب شامل اولين لغت‌نامهء تخته نرد مي‌باشد و در عين حال پژوهشياست در مورد سابقهء تخته نرد. مطالب ديگر از جمله قوانين و حركات مهره‌ها، اصطلاحاترايج در اين بازي، اشعار مربوط، كركري‌خواني، انواع بازيهاي از ياد رفتهء تخته نردو مقالات تحقيقي جالب هستندعکس تخته نرد پخش عمده تخته نرد در سراسر ايران پذيرش نماينده فعال قيمت از 90 هزار تومان 09183713060087122727010871226981008712276600